Het hoogtepunt van het Imagine-filmfestival dit jaar was The Witch. Deze historische horrorfilm speelt zich af in het New England van 1630. De kracht van The Witch is dat regisseur Robert Eggers de zeventiende eeuw niet behandelt als lang geleden, maar juist als modern.
De film vertelt over een puriteinse familie die verbannen wordt uit hun gemeenschap, vanwege een meningsverschil over Gods woord. Ze vinden een nieuw thuis aan de rand van het bos, waar ze al snel lastiggevallen worden door de titelfiguur.
Van Tyndale tot Genève
Even wat context. In 1535, minder dan een eeuw voordat de film zich afspeelt, werd William Tyndale ter dood gebracht. Zijn misdaad: het vertalen van de Bijbel in het Engels. Gods woord mocht alleen in het Latijn gelezen worden. In The Witch echter kent ieder gezinslid Engelstalige Bijbelverzen uit het hoofd. Het was in het New England van 1630 zelfs verboden om je kinderen niet te leren lezen: iedereen moest toegang hebben tot het heilige schrift.
De Bijbel waaruit het gezin regelmatig citeert, is de Geneefse versie, die in 1560 verscheen en grotendeels gelijk is aan Tyndales versie. Het was de eerste Engelse Bijbel voor de massa, inclusief aantekeningen om te helpen bij het interpreteren van de verzen. Niet langer waren mensen daarvoor afhankelijk van geestelijken: iedereen kon zelf Gods woord bestuderen. Binnen het Puritanisme, een stroming waarvan de ouders in The Witch het vroege begin nog meegemaakt hebben, staat dan ook de persoonlijke relatie met God centraal.
In The Witch zien we de conflicten waar deze nieuwe visie op het christendom toe leidt: vader Williams Bijbelinterpretatie strookt niet met die van zijn gemeenschap, dus wordt zijn gezin verbannen. Maar ook binnen die familie ontstaan ruzies wegens conflicterende interpretaties van het heilige schrift. Moeder Katherine is ervan overtuigd dat hun ongedoopte baby, die plotseling is verdwenen, in de hel zit; William zegt dat alleen God dat weet. Het valt nog niet mee, die nieuwe onafhankelijkheid. Ze gaat onvermijdelijk gepaard met onzekerheid.
Post-apocalyptisch
Ook de omgeving waarin The Witch zich afspeelt, is nieuw: de puriteinen kwamen pas in 1620 naar New England. De vorige bewoners van dat gebied waren in de vijf jaar daarvoor vrijwel allemaal overleden aan verschillende ziektes, meegebracht door Europeanen. De Engelse immigranten konden daardoor gebruik maken van hun dorpen en boerderijen. Ze leefden in een post-apocalyptische wereld.
We zien geen Indianen in The Witch, maar ze worden een aantal keer genoemd. Bovendien verbouwt de familie maïs: een vaardigheid die de Engelsen leerden van de beroemde Indiaan Tisquantum. Hij overleed in 1622, waarmee een einde kwam aan zijn volk, de Patuxet.
De wereld van The Witch is voor de personages dus op verschillende manieren nieuw. Ze brachten echter één ding mee vanuit de Oude Wereld: heksen. De titelfiguur van The Witch is het enige element dat niet modern is. Een wezen uit de Middeleeuwen, meegebracht over honderden mijlen zee, net zo echt als ze een eeuw geleden was. Overtuigingen en gebruiken zijn makkelijk af te leren, maar oude angsten sterven moeilijk.
Vrouwelijke onafhankelijkheid
Toch is het juist die heks die ver vooruit lijkt te lopen op de puriteinse gemeenschap. Ze staat voor vrouwelijke onafhankelijkheid. Wanneer de macht van vrouwen dreigt te groeien, komen we traditioneel ook de heks tegen. Dus is het logisch dat ze juist in deze wereld van de toekomst aanwezig is. Misschien werd ze helemaal niet meegebracht door de Engelsen, maar zat ze te wachten op hun komst naar de Nieuwe Wereld.
In één van de mooiste scènes uit The Witch vertelt Katherine over haar persoonlijke, specifiek vrouwelijke relatie met Jezus. Ze voelt zich er schuldig over. Ze denkt dat het misschien de reden is voor alle onheil waarvan haar familie het slachtoffer wordt. Katherine lijkt bang te zijn voor haar eigen groeiende onafhankelijkheid.
Dit in tegenstelling tot oudste dochter Thomasin, die haar naam eer aan doet: ze is skeptisch, en kritisch op de autoriteit van haar ouders. Haar volwassenwording, zowel lichamelijk als geestelijk, is voor haar gezin een angstaanjagend verschijnsel. Dus wijzen de beschuldigende vingers al gauw naar haar, wanneer er sprake lijkt te zijn van hekserij.
The Witch is een film over de veranderende positie van vrouwen in een moderne wereld. Zoals de meeste geslaagde historische fictie, gaat de film dus net zo goed over het heden als over het verleden.
PS: even iets over de taal van The Witch. Een veel gehoorde klacht is dat de film moeilijk te begrijpen zou zijn wegens het ‘Oud-Engels’. Niet waar. Dit is Oud-Engels:
De taal die in The Witch gesproken wordt, is vroegmodern Engels. Dat klonk oorspronkelijk zo:
Maar gelukkig spreken de acteurs in The Witch gewoon met een hedendaags, Noord-Engels accent:
Als je dit kunt verstaan, kun je The Witch verstaan.
Oorspronkelijk gepubliceerd in april 2016