Marilyn Monroe was een actrice. Je zou het bijna vergeten, gezien de manier waarop de Nederlandse media haar bespreken, in het jaar waarin ze negentig zou zijn geworden.
De Nieuwe Kerk organiseert een expositie rond Monroe, genaamd: ’90 jaar Marilyn. Omzien naar een iconische vrouw’. Niet: ‘een iconische actrice’. In de omschrijving van de expositie op de site van de Nieuwe Kerk, wordt ze ook nog omschreven als ‘stijlicoon’. Geen woord over Monroes vak.
Bij De Wereld Draait Door zat Connie Palmen, die de expositie opende, aan tafel om iets over Mornoe te vertellen. Tien minuten praatte ze. Geen woord over Monroes vak. Het Parool publiceerde in de PS van 24 september een ode van vijf pagina’s door Sara Luijters. Geen woord over Monroes vak.
Monroe als object
NRC bespreekt de tentoonstelling onder de kop ‘Relikwieën van een seksbom‘. Bianca Stigter zegt in haar artikel ten minste nog íets over film: “dankzij celluloid en zilvernitraat glanst haar huid nog steeds, wiegen haar heupen nog, deinen haar borsten, kirt haar stem.” Als we gul zijn, kunnen we zeggen: dat van die kirrende stem en die wiegende heupen, dat is een erkenning van Monroes fenomenale beheersing van haar stemgebruik en lichaamstaal. Maar dat van die glanzende huid en die deinende borsten doet vrezen dat Stigter toch meer geïnteresseerd is in Monroe als object. Een vermoeden dat bevestigd wordt, wanneer ze schrijft: “alleen zij wordt door zovelen aanbeden (…); want niet iedereen is zo mooi als zij. Zij is als Helena uit de oudheid, maar dan één waar geen gedichten meer over gemaakt hoeven te worden; haar gezicht is het gedicht. (…) Misschien moet Monroe uiteindelijk niet als actrice, maar als beeldend kunstenaar beschouwd worden, met haar uiterlijk als kunstwerk…”
Toegegeven: Monroes uiterlijk is een heel belangrijke reden voor haar status. Maar de suggestie dat we om die reden haar talent als actrice en (vooral) als comediènne kunnen vergeten, is absurd. Ten eerste geldt voor de meeste filmsterren dat hun uiterlijk van groot belang is. Ten tweede, om Stigter te parafraseren: genoeg mooie vrouwen, maar alleen Monroe wordt door zovelen aanbeden, want niet iedereen is zo goed als zij. Monroe werd niet alleen om haar uiterlijk, maar ook om haar acteerwerk iconisch.
Acteerwerk waarvan Stigter onterecht stelt dat niemand er meer naar kijkt: “Behalve het meesterwerk Some Like It Hot zijn de films waarin ze speelde in de vergetelheid weggezakt. Alleen de fragmenten waarin zij schittert worden nog getoond.” Een verbazingwekkende bewering. Nee, natuurlijk kijken de meeste mensen haar films niet meer, omdat de meeste mensen geen films uit de jaren ’50 kijken. Maar cinefielen genieten nog steeds van, bijvoorbeeld, The Asphalt Jungle, All About Eve, Monkey Business, The Seven Year Itch en natuurlijk Gentlemen Prefer Blondes.
Perfectionistische comediènne
Laatstgenoemde, een komische musical uit 1953, is de beste plek om te beginnen voor wie Monroes talent wil begrijpen. In die film klonk ze voor het eerst zoals iedereen haar nu kent: die hese, kinderlijke stem, die inmiddels een cliché is geworden, een symbool voor speelse verleiding. Destijds was het echter de unieke creatie van Monroe, en de studio was er niet blij mee: er werd zelfs besproken haar rol te laten nasynchroniseren door een actrice met een ‘normale’ stem. Genieën krijgen vaak te maken met weerstand van autoriteiten.
Ook Monroes talent voor fysieke humor is enorm (ze was een leerling van de beroemde danseres en mime-speelster Lotte Goslar). In haar beste rollen is iedere beweging die ze maakt, van het optrekken van haar wenkbrauwen tot het wiegen met haar heupen, licht uitvergroot om het komische effect te versterken. Ze dreef de spot met haar sex appeal. Waar mindere actrices haar rollen als dom blondje gespeeld zouden hebben, maakte Monroe een parodie op dat archetype. Veelzeggend is de regel die ze zelf aan het script Gentlemen Prefer Blondes toevoegde: “I can be smart when it’s important, but most men don’t like it.”
Al voordat ze een ster was, was Monroe berucht om haar perfectionisme. Als de regisseur al lang tevreden was, wilde zij een scène nog tien keer overdoen. Ze eiste zo veel mogelijk controle en wist precies waar ze mee bezig was. Zo slaagde ze erin haar personages, hoe mal en onrealistisch hun gedrag ook was, op volslagen natuurlijke manier tot leven te brengen. Ze creëerde een icoon. Er zijn maar weinig acteurs die dat gegeven is. John Wayne is er één, met zijn cowboyrollen, en Charlie Chaplin met zijn Little Tramp. Wie Chaplins naam hoort, ziet een mannetje voor zich met een bolhoed, een klein snorretje, een wandelstok en een raar loopje. Wie Marilyn Monroe hoort, ziet een ietwat kinderlijke, maar verleidelijke blondine. Er is echter een belangrijk verschil: niemand zal aannemen dat Chaplin in werkelijkheid dagelijks met die bolhoed over straat waggelde. Maar het feit dat Monroe een andere vrouw was dan ze speelde, zorgt nog altijd voor verbazing.
‘She was an actress, for heaven’s sake!’
Luister maar hoe Connie Palmen in DWDD over Monroe praat. Ze klinkt alsof het begrip ‘acteren’ haar onbekend is: “[Marilyn Monroe was] bijna een pop die ze kon aan- en uitzetten, ze kon Marilyn Monroe in- en uitschakelen op straat. Ze kon gesluierd, met een zwarte pruik en een bril op, over straat gaan en dan zei ze tegen degene die haar begeleidde: ‘Wil je haar zien?’ En dan hoefde ze maar die bril af te zetten (…), en die heupwiegende gang, en dan zette ze echt letterlijk Marilyn Monroe aan.” En later: “Het is een heel geschonden meisje. En je ziet het ook: ze wordt een seksgodin genoemd, maar het is met een onschuld, dat je denkt van, ‘je weet nog helemaal niet hoe het moet.’” Eerst vindt Palmen het opmerkelijk dat Monroe in het echt iemand anders was dan in haar films, vervolgens verwart ze de actrice met de rol die ze vaak speelde.
Het gebrek aan erkenning voor Monroes acteertalent, bewijst het bestaan ervan. Noem één andere acteur of actrice die zó overtuigend was, dat mensen vergeten naar een spel te kijken. In de woorden van Sarah Churchwell, die het boek The Many Lives of Marilyn Monroe schreef: “The dumb blonde was a role – she was an actress, for heaven’s sake! Such a good actress that no one now believes she was anything but what she portrayed on screen.”
Oorspronkelijk gepubliceerd in oktober 2016 op Mindshakes.